Fshati Leran (Reljan) – Komuna e Preshevës

Fshati Leran (në dokumente të vjetra i njohur si Reljan) ndodhet në pjesën jugore të komunës së Preshevës, në Luginën e Preshevës, në Serbinë jugore në kufirin natyror midis Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut. Ai shtrihet në një luginë pjellore, përreth së cilës ngrihen kodra të buta që i japin fshatit pamje karakteristike të qetësisë dhe mikpritjes.

Origjina dhe historiku

Sipas burimeve lokale dhe gojëdhënave, Lerani është një ndër vendbanimet më të hershme të krahinës. Dëshmitë historike tregojnë se fshati ka ekzistuar që në periudhën osmane (shek. XVI–XVII), dhe në regjistrat e paraosmanë përmendet si vendbanim me popullsi shqiptare.
Emri “Reljan” besohet se ka origjinë sllave-administrative të periudhës osmane, ndërsa “Leran” është forma autoktone që përdoret nga vetë banorët shqiptarë.

Në periudha të ndryshme historike, fshati ka kaluar nëpër sprova të mëdha: nga ndërrimet e pushteteve, shpërnguljet, represionet politike dhe ekonomike. Megjithatë, popullsia e Leranit ka qëndruar e lidhur fort me tokën dhe traditat e veta.
Në vitet e pasluftës së dytë botërore, fshati u bë qendër e rëndësishme për arsimin shqip dhe për përhapjen e kulturës kombëtare në Luginë, kur mësimi në gjuhën shqipe ishte shpesh i kufizuar.

Popullsia dhe mërgata

Lerani është një fshat kryesisht me popullsi shqiptare myslimane. Tradicionalisht, ekonomia është mbështetur në bujqësi, blegtori dhe punë sezonale.
Në dekadat e fundit, një pjesë e madhe e banorëve është shpërngulur për punë jashtë vendit – kryesisht në Zvicër, Gjermani, Austri, Belgjik, Amerik dhe Francë – duke formuar një diasporë të fuqishme që mban lidhje të ngushta me vendlindjen.

Falë kontributeve të mërgimtarëve, në fshat janë ndërtuar rrugë të reja, shtëpi moderne, shkolla, fusha sportive dhe objekte fetare, që dëshmojnë për ndjenjën e solidaritetit dhe përkushtimit ndaj atdheut.

Jeta fetare dhe kulturore

Në hyrje të fshatit gjendet Shkolla Fillore « 9 Maji » ku aty mësojnë edhe nxënësit e disa fshatrave për rreth fshatit Leran. Kjo Shkollë ka nxjerrë mësues, intelektualë dhe profesionistë, të cilët kanë kontribuar në tërë Luginën e Preshevës dhe në diasporë.

Kurse në qendër të fshatit ndodhet xhami e Leranit, një vend që ka shërbyer jo vetëm për adhurim, por edhe për ruajtjen e identitetit fetar e kombëtar. Gjatë shekujve, ajo ka qenë vend bashkimi, edukimi dhe frymëzimi për banorët, duke bashkuar brezat në harmoni e respekt.

Lidhje që s’njihen me kufij

Edhe pse shumë leranas jetojnë sot në mërgim, në Zvicër, Gjermani, Austri dhe më gjerë, zemra e tyre rreh për vendlindjen.

Diaspora kontribuoi dhe vazhdon të kontribon në mënyrë vendimtare në zhvillimin ekonomik të fshatit duke investuar në shtëpi, ndihmë nxënësve të shkolles, xhami, infrastrukturë dhe mbështetje për familjet e tyre.

E tashmja dhe e ardhmja

Lerani sot po zhvillohet me hapa të qëndrueshëm. Falë bashkëpunimit të komunitetit vendas dhe diasporës, fshati po përmirëson infrastrukturën, shkollat dhe hapësirat publike. Vizioni i banorëve është ta kthejnë Leranin në një shembull të bashkëpunimit dhe zhvillimit për të gjithë Luginën e Preshevës.